Abstract:
ขบวนการผู้มีบุญ พ.ศ. 2444-2445 นั้น เกิดขึ้นทั่วหัวเมืองอีสาน ซึ่งมีอยู่กลายกลุ่มและมีผู้ศึกษาไว้หลากหลายมิติ แต่เนื้อหาส่วนใหญ่มักกล่าวถึงอุดมการณ์หลัก ซึ่งเป็นความเชื่อพระศรีอารีย์เพียงอย่างเดียว โดยละเลยความเชื่อและวัฒนธรรมท้องถิ่น การวิจัยครั้งนี้จึงเลือกศึกษากลุ่มองค์มั่น โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาเหตุการณ์ขบวนการผู้มีบุญที่เกิดขึ้นในช่วงเวลา พ.ศ.2444-2445 ความเชื่อพระศรีอารีย์ ความเชื่อทางไสยศาสตร์และความเชื่ออื่นๆ ในวิถีชีวิตคนอีสาน เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ความเชื่อที่ปรากฏในขบวนการผู้มีบุญกลุ่มองค์มั่น ผลการวิจัยพบว่า นอกจากความเชื่อพระศรีอารีย์แล้ว ยังมีความเชื่อทางไสยศาสตร์และความเชื่ออื่นๆ ของคนอีสาน ที่ทำให้เกิดการรวมตัวของขบวนการผู้มีบุญกลุ่มองคืมั่นขึ้น กลุ่มองค์มั่นมีความสัมพันธ์กับความเชื่อพระศรีอารีย์ในแง่ของการสร้างผู้นำ ซึ่งเป็นความพยายามสร้างภาวะการครองอำนาจนำให้เกิดขึ้น ในแง่ของความเชื่อทางไสยศาสตร์และความเชื่ออื่นๆ ถูกนำมาเป็นกลไกการครองอำนาจนำ รวมไปถึงการใช้อำนาจบังคับในบางพื้นที่ การรมตัวของกลุ่มองค์มั่นจึงเกิดจากการผสมผสานระหว่างความเชื่อพระศรีอารีย์ ความเชื่อทางไสยศาสตร์และความเชื่ออื่นๆ ของคนอีสานเข้าด้วยกัน ซึ่งผู้เข้าร่วมขบวนการไม่มีลักษณะร่วมของอุดมการณ์เดียวอย่างสิ้นเชิง แต่เป็นการผสมผสานสิ่งต่างๆ ที่มีอยู่ในวิถีชีวิตของเขาเหล่านั้นเข้าด้วยกัน สิ่งเหล่านี้ล้วนทำให้ขบวนการผู้มีบุญได้รับการสนับสนุนจากชาวบ้าน แม้ว่าขบวนการผู้มีบุญจะถูกฝ่ายปกครองเรียกว่ากบฏและถูกปราบปรามไปในที่สุด
